Ngọc Suka
Thành Viên
Đề bài:
“Không biết cắt nghĩa sao nhưng tôi cho rằng ngay trong văn xuôi cần phải đượm hồn thơ, có như thế văn xuôi mới trong sáng cất cao.” (Tô Hoài – Sổ tay văn học). Hãy làm sáng tỏ ý kiến trên qua việc phân tích đoạn văn miêu tả diễn biến tâm trạng của Mị trong đêm tình mùa xuân ở Hồng Ngài (Vợ chồng A Phủ - Tô Hoài).
Từ đó liên hệ với đoạn văn sau để chỉ ra điểm giống và khác nhau:
Tiếng trống thu không trên cái chòi của huyện nhỏ; từng tiếng một vang ra để gọi buổi chiều. Phượng tây đỏ rực như lửa cháy và những đám mây ánh hồng như hòn than sắp tàn. Dãy tre làng trước mặt đen lại và cắt hình rõ rệt trên nền trời.
Chiều, chiều rồi. Một chiều êm ả như ru, văng vẳng tiếng ếch nhái kêu ran ngoài đồng ruộng theo gió nhẹ đưa vào. Trong cửa hàng hơi tối, muỗi đã bắt đầu vo ve. Liên ngồi yên lặng bên mấy quả thuốc sơn đen; đôi mắt chị bóng tối ngập đầy dần và cái buồn của buổi chiều quê thấm thía vào tâm hồn ngây thơ của chị; Liên không hiểu sao, nhưng chị thấy lòng buồn man mác trước cái giờ khắc của ngày tàn. (Hai đứa trẻ - Thạch Lam)
Hướng dẫn
I. Mở bài
Giới thiệu tác giả tác phẩm
Dẫn dắt vào đoạn trích
II. Thân bài
1. Giải thích ý kiến
- “Hồn thơ” hay “chất thơ” là những yếu tố gần gũi với thơ được thể hiện trong văn xuôi, nó được tạo nên tổng hợp từ nhiều yếu tố cảm xúc, trí tưởng tượng, nguyên liệu đời sống, tâm hồn con người, ngôn từ nghệ thuật... Song nói chung, chất thơ thường gắn liền với cái đẹp. Nó có thể là vẻ đẹp lãng mạn bay bổng toát lên từ đời sống hiện thực được phản ảnh trong tác phẩm; từ bức tranh thiên nhiên, vẻ đẹp của ước mơ, lí tưởng cao cả, vẻ đẹp trong thế giới cảm xúc của con người, vẻ đẹp nhân văn của những thông điệp nghệ thuật... Tất cả được diễn đạt bằng ngôn ngữ giàu hình ảnh, giàu cảm xúc, giàu nhạc điệu. Những yếu tố ấy hòa quyện vào nhau không tách rời.
- Quan niệm của Tô Hoài có ý nghĩa khẳng định thơ không đối lập mà là phẩm chất cần có trong sáng tác văn xuôi tự sự. Tác phẩm viết về hiện thực tăm tối, khổ đau hay cảnh đời tươi sáng thì cũng đều cần làm hiện lên vẻ đẹp của cuộc sống, vẻ đẹp trong hồn người, vẻ đẹp của trí tưởng tượng bay bổng lãng mạn, vẻ đẹp của ngôn từ... Có như thế văn xuôi mới “trong sáng cất cao”, mới có thể làm say lòng người bởi vẻ đẹp nghệ thuật và những thông điệp giàu giá trị thẩm mĩ, giá trị nhân văn.
2. Phân tích “chất thơ” trong đoạn văn miêu tả diễn biến tâm trạng của Mị trong đêm tình mùa xuân (phân tích vẻ đẹp của thiên nhiên, cuộc sống; vẻ đẹp trong tâm hồn nhân vật, vẻ đẹp của ngôn từ nghệ thuật)
a. Chất thơ thấm đượm trong phong cảnh thiên nhiên đầy thơ mộng của Tây Bắc
- Hình ảnh, màu sắc: Những nương lúa, nương ngô uốn lượn trên sườn đồi, những đống lửa đốt lên từ lều canh nương “Trên đầu núi, các nương ngô, nương lúa gặt xong, ngô lúa đã xếp yên đầy các nhà kho”; “Trẻ con đi hái bí đỏ, tinh nghịch, đã đốt những lều canh nương để sưởi lửa”; những đồi cỏ gianh vàng ửng “Hồng Ngài năm ấy ăn Tết giữa lúc gió thổi vào cỏ gianh vàng ửng, gió và rét rất dữ dội”; những chiếc váy hoa rực rỡ sắc màu của cô gái H’Mông trên mỏm đá “những chiếc váy hoa đã đem ra phơi trên mỏm đá xòe như con bướm sặc sỡ”
- Âm thanh: tiếng sáo “thiết tha, bổi hổi” gọi bạn tình réo rắt là biểu tượng lôi cuốn nhất của mùa xuân, lặp đi lặp lại như một bài ca về sức sống bất diệt của con người.
=> Đó là bức tranh thiên nhiên giàu màu sắc tươi sáng với đường nét uyển chuyển và hùng vĩ của núi rừng Tây Bắc được dệt nên bằng tất cả sự tinh tế trong sáng của ngôn từ, màu sắc, âm thanh và cả hơi men của cuộc sống
b. Chất thơ còn được nhận ra bởi vẻ đẹp của đời sống sinh hoạt, phong tục tập quán của con người nơi đây
- Ngôi nhà gỗ với bếp lửa, trang phục đặc trưng của người phụ nữ H’Mông
- Phong tục rất đẹp, rất thơ của đồng bào vùng cao trong lễ hội mùa xuân
+ Người vùng cao có cách tính ngày Tết rất độc đáo, họ ăn Tết khi “ngô lúa đã gặt xong”
+ Không khí ngày xuân mang dấu ấn đặc trưng đậm hương vị núi rừng Tây Bắc: mùa xuân đến trai gái tìm nhau để tỏ tình, họ tụ tập “đánh pao, đánh quay, thổi sáo, thổi khèn và nhảy... Tất cả đều mê mải, say sưa trong tiếng sáo dìu dặt, tình tứ...”
+Nhà văn cũng rất chú ý miêu tả tiếng sáo. Sáo H’Mông có khả năng diễn tả ngôn ngữ của người H’Mông, thay họ nói lên tình cảm trong lòng “Anh ném pao em không bắt. Em không yêu quả pao rơi rồi” Đó là phương tiện giao duyên hữu hiệu của các chàng trai dối với cô gái trong bản làng, là cách tỏ tình đặc biệt của người con trai miền núi.
c. Chất thơ cất lên từ vẻ đẹp tâm hồn con người
Chất thơ biểu hiện ở tâm hồn trong sáng giàu khát khao của Mị. Ẩn sâu trong tâm hồn cô Mị câm lặng, “lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa” vẫn le lói những đốm lửa của khát vọng, tự do, của tình yêu cuộc sống
- Nghe tiếng sáo mùa xuân vọng về, lòng Mị “thiết tha, bổi hổi”
+ Tiếng sáo giao duyên ấy đã dẫn lối tâm hồn Mị trở về với kí ức của những ngày tự do xưa “Ngày trước, Mị thổi sáo giỏi... Mị uốn chiếc lá trên môi, thổi lá cũng hay như thổi sáo. Có biết bao nhiêu người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị.”
+ Tiếng sáo thức tỉnh tâm hồn Mị: “Mị thấy phơi phới trở lại... Mị trẻ lắm. Mị vẫn còn trẻ. Mị muốn đi chơi”
=> Dù viết về đề tài bi kịch trong cuộc sống của con người nhưng trang văn của Tô Hoài vẫn thấm đượm chất thơ. Chất thơ ấy chứa đựng bao nỗi khát khao mãnh liệt về một cuộc sống tốt đẹp của nhân vật.
d. Chất thơ thể hiện ở hình thức nghệ thuật đặc sắc, ngôn ngữ trong sáng, biểu cảm, giàu chất tạo hình, nhịp kể trầm lắng...
=> Như vậy, từ nội dung đến hình thức biểu hiện của đoạn văn đều chan chứa chất thơ, cái chất thơ được chưng cất từ đời sống bình dị thường nhật bằng chính cái rung động của tâm hồn nhà văn. Chất thơ làm cho cuộc sống khổ đau, tủi nhục của đồng bào Tây Bắc không trần trụi, thô ráp mà trở nên thi vị, trong sáng, vút cao. Nó truyền cho người đọc niềm tin yêu vào cuộc sống, con người.
3. Liên hệ với chất thơ trong đoạn trích của tác phẩm “Hai đứa trẻ”
a. Khái quát về chất thơ trong đoạn trích Hai đứa trẻ: Chất thơ được gợi nên từ bức tranh thiên nhiên phố huyện lúc chiều tối, từ thế giới tâm hồn phong phú tinh tế của cô bé Liên, từ vẻ đẹp ngôn từ, giọng điệu và bút pháp miêu tả của nhà văn
- Giống nhau:
+Chất thơ trong 2 đoạn văn đều được gợi nên từ những rung cảm tinh tế trước vẻ đẹp thiên nhiên và cuộc sống con người của 2 nhà văn
+Chất thơ đều được thể hiện dưới hình thức nghệ thuật đặc sắc: văn phong trong sáng, giản dị, ngôn từ giàu hình ảnh, giàu sức biểu cảm...
- Khác nhau:
+Trong đoạn trích “Hai đứa trẻ”: Chất thơ được gợi ra không gian nghệ thuật của một phố huyện nghèo tiếp giáp thành thị và thôn quê (một không gian quen thuộc, gần gũi, gợi cảm nhưng buồn man mác, có phần tăm tối lụi tàn); chất thơ cất lên từ vẻ đẹp của một tâm hồn trẻ thơ trong sáng và thuần khiết tự nhiên như chưa từng chịu một tác động tiêu cực nào của cuộc sống
+Trong đoạn trích “Vợ chồng A Phủ”: Chất thơ được gợi lên từ khung cảnh thiên nhiên tràn đầy sức sống, tràn ngập màu sắc, âm thanh và ánh sáng của mùa xuân nơi rẻo cao Tây Bắc; chất thơ vút lên từ cuộc sống đau thương của con người bị vùi dập trong bất hạnh nhưng chưa bao giờ lụi tàn khát vọng sống, khát vọng yêu, khát vọng tự do
- Nguyên nhân của sự khác biệt: Do hoàn cảnh sáng tác, cá tính sáng tạo và phong cách nghệ thuật riêng của mỗi nhà văn
4. Khái quát mở rộng
Ý kiến trên là sự đề cao, đánh giá ý nghĩa của “chất thơ” trong văn xuôi, là yếu tố góp phần tạo nên sức hấp dẫn và thành công của tác phẩm văn xuôi, tạo nên những rung cảm sâu xa trong lòng người đọc về con người và cuộc đời.
III. Kết bài
Khẳng định lại vấn đề
“Không biết cắt nghĩa sao nhưng tôi cho rằng ngay trong văn xuôi cần phải đượm hồn thơ, có như thế văn xuôi mới trong sáng cất cao.” (Tô Hoài – Sổ tay văn học). Hãy làm sáng tỏ ý kiến trên qua việc phân tích đoạn văn miêu tả diễn biến tâm trạng của Mị trong đêm tình mùa xuân ở Hồng Ngài (Vợ chồng A Phủ - Tô Hoài).
Từ đó liên hệ với đoạn văn sau để chỉ ra điểm giống và khác nhau:
Tiếng trống thu không trên cái chòi của huyện nhỏ; từng tiếng một vang ra để gọi buổi chiều. Phượng tây đỏ rực như lửa cháy và những đám mây ánh hồng như hòn than sắp tàn. Dãy tre làng trước mặt đen lại và cắt hình rõ rệt trên nền trời.
Chiều, chiều rồi. Một chiều êm ả như ru, văng vẳng tiếng ếch nhái kêu ran ngoài đồng ruộng theo gió nhẹ đưa vào. Trong cửa hàng hơi tối, muỗi đã bắt đầu vo ve. Liên ngồi yên lặng bên mấy quả thuốc sơn đen; đôi mắt chị bóng tối ngập đầy dần và cái buồn của buổi chiều quê thấm thía vào tâm hồn ngây thơ của chị; Liên không hiểu sao, nhưng chị thấy lòng buồn man mác trước cái giờ khắc của ngày tàn. (Hai đứa trẻ - Thạch Lam)
Hướng dẫn
I. Mở bài
Giới thiệu tác giả tác phẩm
Dẫn dắt vào đoạn trích
II. Thân bài
1. Giải thích ý kiến
- “Hồn thơ” hay “chất thơ” là những yếu tố gần gũi với thơ được thể hiện trong văn xuôi, nó được tạo nên tổng hợp từ nhiều yếu tố cảm xúc, trí tưởng tượng, nguyên liệu đời sống, tâm hồn con người, ngôn từ nghệ thuật... Song nói chung, chất thơ thường gắn liền với cái đẹp. Nó có thể là vẻ đẹp lãng mạn bay bổng toát lên từ đời sống hiện thực được phản ảnh trong tác phẩm; từ bức tranh thiên nhiên, vẻ đẹp của ước mơ, lí tưởng cao cả, vẻ đẹp trong thế giới cảm xúc của con người, vẻ đẹp nhân văn của những thông điệp nghệ thuật... Tất cả được diễn đạt bằng ngôn ngữ giàu hình ảnh, giàu cảm xúc, giàu nhạc điệu. Những yếu tố ấy hòa quyện vào nhau không tách rời.
- Quan niệm của Tô Hoài có ý nghĩa khẳng định thơ không đối lập mà là phẩm chất cần có trong sáng tác văn xuôi tự sự. Tác phẩm viết về hiện thực tăm tối, khổ đau hay cảnh đời tươi sáng thì cũng đều cần làm hiện lên vẻ đẹp của cuộc sống, vẻ đẹp trong hồn người, vẻ đẹp của trí tưởng tượng bay bổng lãng mạn, vẻ đẹp của ngôn từ... Có như thế văn xuôi mới “trong sáng cất cao”, mới có thể làm say lòng người bởi vẻ đẹp nghệ thuật và những thông điệp giàu giá trị thẩm mĩ, giá trị nhân văn.
2. Phân tích “chất thơ” trong đoạn văn miêu tả diễn biến tâm trạng của Mị trong đêm tình mùa xuân (phân tích vẻ đẹp của thiên nhiên, cuộc sống; vẻ đẹp trong tâm hồn nhân vật, vẻ đẹp của ngôn từ nghệ thuật)
a. Chất thơ thấm đượm trong phong cảnh thiên nhiên đầy thơ mộng của Tây Bắc
- Hình ảnh, màu sắc: Những nương lúa, nương ngô uốn lượn trên sườn đồi, những đống lửa đốt lên từ lều canh nương “Trên đầu núi, các nương ngô, nương lúa gặt xong, ngô lúa đã xếp yên đầy các nhà kho”; “Trẻ con đi hái bí đỏ, tinh nghịch, đã đốt những lều canh nương để sưởi lửa”; những đồi cỏ gianh vàng ửng “Hồng Ngài năm ấy ăn Tết giữa lúc gió thổi vào cỏ gianh vàng ửng, gió và rét rất dữ dội”; những chiếc váy hoa rực rỡ sắc màu của cô gái H’Mông trên mỏm đá “những chiếc váy hoa đã đem ra phơi trên mỏm đá xòe như con bướm sặc sỡ”
- Âm thanh: tiếng sáo “thiết tha, bổi hổi” gọi bạn tình réo rắt là biểu tượng lôi cuốn nhất của mùa xuân, lặp đi lặp lại như một bài ca về sức sống bất diệt của con người.
=> Đó là bức tranh thiên nhiên giàu màu sắc tươi sáng với đường nét uyển chuyển và hùng vĩ của núi rừng Tây Bắc được dệt nên bằng tất cả sự tinh tế trong sáng của ngôn từ, màu sắc, âm thanh và cả hơi men của cuộc sống
b. Chất thơ còn được nhận ra bởi vẻ đẹp của đời sống sinh hoạt, phong tục tập quán của con người nơi đây
- Ngôi nhà gỗ với bếp lửa, trang phục đặc trưng của người phụ nữ H’Mông
- Phong tục rất đẹp, rất thơ của đồng bào vùng cao trong lễ hội mùa xuân
+ Người vùng cao có cách tính ngày Tết rất độc đáo, họ ăn Tết khi “ngô lúa đã gặt xong”
+ Không khí ngày xuân mang dấu ấn đặc trưng đậm hương vị núi rừng Tây Bắc: mùa xuân đến trai gái tìm nhau để tỏ tình, họ tụ tập “đánh pao, đánh quay, thổi sáo, thổi khèn và nhảy... Tất cả đều mê mải, say sưa trong tiếng sáo dìu dặt, tình tứ...”
+Nhà văn cũng rất chú ý miêu tả tiếng sáo. Sáo H’Mông có khả năng diễn tả ngôn ngữ của người H’Mông, thay họ nói lên tình cảm trong lòng “Anh ném pao em không bắt. Em không yêu quả pao rơi rồi” Đó là phương tiện giao duyên hữu hiệu của các chàng trai dối với cô gái trong bản làng, là cách tỏ tình đặc biệt của người con trai miền núi.
c. Chất thơ cất lên từ vẻ đẹp tâm hồn con người
Chất thơ biểu hiện ở tâm hồn trong sáng giàu khát khao của Mị. Ẩn sâu trong tâm hồn cô Mị câm lặng, “lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa” vẫn le lói những đốm lửa của khát vọng, tự do, của tình yêu cuộc sống
- Nghe tiếng sáo mùa xuân vọng về, lòng Mị “thiết tha, bổi hổi”
+ Tiếng sáo giao duyên ấy đã dẫn lối tâm hồn Mị trở về với kí ức của những ngày tự do xưa “Ngày trước, Mị thổi sáo giỏi... Mị uốn chiếc lá trên môi, thổi lá cũng hay như thổi sáo. Có biết bao nhiêu người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị.”
+ Tiếng sáo thức tỉnh tâm hồn Mị: “Mị thấy phơi phới trở lại... Mị trẻ lắm. Mị vẫn còn trẻ. Mị muốn đi chơi”
=> Dù viết về đề tài bi kịch trong cuộc sống của con người nhưng trang văn của Tô Hoài vẫn thấm đượm chất thơ. Chất thơ ấy chứa đựng bao nỗi khát khao mãnh liệt về một cuộc sống tốt đẹp của nhân vật.
d. Chất thơ thể hiện ở hình thức nghệ thuật đặc sắc, ngôn ngữ trong sáng, biểu cảm, giàu chất tạo hình, nhịp kể trầm lắng...
=> Như vậy, từ nội dung đến hình thức biểu hiện của đoạn văn đều chan chứa chất thơ, cái chất thơ được chưng cất từ đời sống bình dị thường nhật bằng chính cái rung động của tâm hồn nhà văn. Chất thơ làm cho cuộc sống khổ đau, tủi nhục của đồng bào Tây Bắc không trần trụi, thô ráp mà trở nên thi vị, trong sáng, vút cao. Nó truyền cho người đọc niềm tin yêu vào cuộc sống, con người.
3. Liên hệ với chất thơ trong đoạn trích của tác phẩm “Hai đứa trẻ”
a. Khái quát về chất thơ trong đoạn trích Hai đứa trẻ: Chất thơ được gợi nên từ bức tranh thiên nhiên phố huyện lúc chiều tối, từ thế giới tâm hồn phong phú tinh tế của cô bé Liên, từ vẻ đẹp ngôn từ, giọng điệu và bút pháp miêu tả của nhà văn
- Giống nhau:
+Chất thơ trong 2 đoạn văn đều được gợi nên từ những rung cảm tinh tế trước vẻ đẹp thiên nhiên và cuộc sống con người của 2 nhà văn
+Chất thơ đều được thể hiện dưới hình thức nghệ thuật đặc sắc: văn phong trong sáng, giản dị, ngôn từ giàu hình ảnh, giàu sức biểu cảm...
- Khác nhau:
+Trong đoạn trích “Hai đứa trẻ”: Chất thơ được gợi ra không gian nghệ thuật của một phố huyện nghèo tiếp giáp thành thị và thôn quê (một không gian quen thuộc, gần gũi, gợi cảm nhưng buồn man mác, có phần tăm tối lụi tàn); chất thơ cất lên từ vẻ đẹp của một tâm hồn trẻ thơ trong sáng và thuần khiết tự nhiên như chưa từng chịu một tác động tiêu cực nào của cuộc sống
+Trong đoạn trích “Vợ chồng A Phủ”: Chất thơ được gợi lên từ khung cảnh thiên nhiên tràn đầy sức sống, tràn ngập màu sắc, âm thanh và ánh sáng của mùa xuân nơi rẻo cao Tây Bắc; chất thơ vút lên từ cuộc sống đau thương của con người bị vùi dập trong bất hạnh nhưng chưa bao giờ lụi tàn khát vọng sống, khát vọng yêu, khát vọng tự do
- Nguyên nhân của sự khác biệt: Do hoàn cảnh sáng tác, cá tính sáng tạo và phong cách nghệ thuật riêng của mỗi nhà văn
4. Khái quát mở rộng
Ý kiến trên là sự đề cao, đánh giá ý nghĩa của “chất thơ” trong văn xuôi, là yếu tố góp phần tạo nên sức hấp dẫn và thành công của tác phẩm văn xuôi, tạo nên những rung cảm sâu xa trong lòng người đọc về con người và cuộc đời.
III. Kết bài
Khẳng định lại vấn đề
