Kiến thức cơ bản "Bài học đường đời đầu tiên" - Kết nối tri thức, ngữ văn 6

[Butnghien]

“Sống ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ sớm muộn cũng chuốc họa vào thân.”

1) Tìm hiểu chung đoạn trích Bài học đường đời đầu tiên​

a/ Tác giả

-Tên thật là Nguyễn Sen
-Năm sinh: 1920
-Quê ngoại: Làng Nghĩa Đô, phủ Hoài Đức, Hà Đông. Nay thuộc quận Cầu Giấy, Hà Nội.
-Là nhà văn thành công trên con đường nghệ thuật từ trước Cách mạng tháng 8 - 1945 qua nhiều tác phẩm cho thiếu nhi.

b/ Tác phẩm

-Xuất xứ: Văn bản trích từ chương I của truyện "Dế Mèn phiêu lưu kí" xuất bản lần đầu năm 1941.
-Truyện 10 chương, thuộc thể loại Tiểu thuyết đồng thoại.

* tóm tắt

Chàng thanh niên Dế Mèn cường tráng, khỏe mạnh nhưng kiêu căng tự phụ về vẻ đẹp và sức mạnh của mình, hay xem thường và bắt nạt mọi người. Một lần, Mèn bày trò trêu chọc Cốc để khoe khoang trước anh hàng xóm Dế Choắt, dẫn đến cái chết thảm thương của người bạn xấu số ấy. Cái chết của Choắt làm Mèn vô cùng hối hận, ăn năn về thói hung hăng bậy bạ của mình. Truyện được kể ở ngôi thứ nhất, lời kể chính là nhân vật Dế Mèn.

* Bố cục: 2 phần

- Phần 1: Từ đầu đến "thiên hạ": Bức chân dung tự hoạ của Dế mèn
- Phần 2: Còn lại: Mèn trêu chị Cốc dẫn đến bài học đường đời đầu tiên

* Ngôi kể

Dế Mèn tự kể, ngôi thứ nhất có tác dụng :

• Làm tăng tác dụng của biện pháp nhân hoá
• Làm cho chuyện trở lên thân mật, gần gũi, đáng tin cậy đối với người đọc.

2) Đọc - hiểu văn bản Bài học đường đời đầu tiên​

a/ Hình ảnh Dế mèn

- Ngoại hình

+ Càng: mẫm bóng
+ Vuốt: cứng, nhọn hoắt,
+ Cánh: áo dài chấm đuôi
+ Đầu: to, nổi từng tảng
+ Răng: đen nhánh, nhai ngoàm ngoạp
+ Râu: dài, uốn cong

→ Chàng Dế thanh niên có vẻ đẹp cường tráng, rất khỏe mạnh, tự tin, yêu đời.

- Hành động

+ Ăn uống điều độ
+ Làm việc chừng mực
+ Đạp phanh phách
+ Vũ phành phạch
+ Nhai ngoàm ngoạp
+ Trịnh trọng vuốt râu

→ Mèn là một chàng dế thanh niên: Hùng dũng, đẹp đẽ. Khỏe mạnh, đầy sức sống. Tự tin, yêu đời, dấp dẫn

- Tính cách

+ Đi đứng oai vệ, làm điệu, nhún chân, rung đùi như con nhà võ
+ Cà khịa với tất cả hàng xóm
+ Quát mấy chị cào cào
+ Đá ghẹo anh gọng vó
+ Tưởng mình sắp đứng đầu thiên hạ.
+ Chê bai kẻ khác

→ Kiêu căng, tự phụ, hợm hĩnh

b/ Bài học đường đời đầu tiên của Mèn

- Dế Mèn coi thường Dế Choắt

+ Như gã nghiện thuốc phiện
+ Mẹ đẻ thiếu tháng
+ Cánh ngắn ngủn
+ Râu một mẩu
+ Mặt mũi ngẩn ngơ
+ Hôi như cú mèo
+ Có lớn mà không có khôn
+ Gọi là “chú mày” (Mặc dù trạc tuổi nhau)

→ Yếu ớt, xấu xí, lười nhát, đáng khinh

⇒ Dế Mèn kiêu căng, hách dịch, coi thường người hàng xóm yếu đuối của mình.

- Nghĩ kế trêu chị Cốc dẫn đến cái chết oan uổng cho Dế Choắt

+ Muốn ra oai với Dế Choắt
+ Muốn chứng tỏ mình sắp đứng đầu thiên hạ.
+ Xấc xược, ác ý, chỉ nói cho sướng miệng, không nghĩ đến hậu quả
+ Không dũng cảm, ngông cuồng

→ Gây ra hậu quả nghiêm trọng cho Dế Choắt

+ Xấc xược, ác ý, chỉ nói cho sướng miệng, không nghĩ đến hậu quả.

c/ Sự ân hận của Dế Mèn

- Hối hận và xót thương

+ Quỳ xuống, nâng dế Choắt lên mà than.
+ Đắp mộ cho Choắt, đứng lặng hồi lâu nghĩ về bài học đường đời đầu tiên.

- Dế Mèn có

Biết lỗi → Sửa lỗi ⇒ Tình cảm của Dế Mèn chân thành

Khó

+ Làm sao có thể cứu được mạng người đã chết.
+ Cay đắng vì lỗi lầm của mình.
+ Xót thương Choắt (mong Choắt sống lại)
+ Nghĩ đến việc thay đổi cách sống của mình.

→ Dế Mèn: Kiêu căng nhưng biết hối lỗi
→ Dế Choắt: Yếu đuối nhưng biết tha thứ
→ Chị Cốc: Tự ái, nóng nảy.

- Bài học về: Thói kiêu căng: kẻ kiêu căng có thể làm hại người khác khiến phải ân hận suốt đời.

* Tổng kết

Nội dung

- Bài văn miêu tả Dế Mèn có vẻ đẹp cường tráng của tuổi trẻ nhưng tính nết còn kiêu căng, xốc nổi
- Do bày trò trêu chọc chị Cốc nên đã gây ra cái chết thảm thương cho Dế Choắt, Dế Mèn hối hận và rút ra bài học đường đời đầu tiên cho mình

Nghệ thuật

- Kể chuyện kết hợp miêu tả.
- Xây dựng hình tượng nhân vật gần gũi trẻ thơ.
- Sử dụng hiệu quả phép tu từ.
- Lựa chọn lời văn giàu hình ảnh, cảm xúc.
- Miêu tả loài vật sinh động. Ngôn ngữ miêu tả chính xác
- Trí tưởng tượng độc đáo khiến thế giới loài vật hiện lên dễ hiểu như thế giới loài người.
- Dùng ngôi thứ 1 để kể Dế Mèn (hiện lên) tự kể về mình gây cảm giác hồn nhiên, chân thực cho người đọc.

Ý nghĩa

- Đoạn trích nêu lên bài học
- Tính kiêu căng của tuổi trẻ có thể làm hại người khác
- Sám hối, sửa chữa lỗi lầm, rút ra bài học đường đời cho mình.

3) Bài tập minh họa truyện Bài học đường đời đầu tiên​

Đề bài: Ở đoạn cuối truyện, sau khi chôn cất Dế Choắt, Dế Mèn đứng lặng hồi lâu trước nấm mồ của người bạn xấu số. Em thử hình dung tâm trạng của Dế Mèn và viết một đoạn văn diễn tả lại tâm trạng ấy theo lời của Dế Mèn

1/ Mở đoạn: Dế Mèn đứng trước mộ Dế Choắt, suy nghĩ về hành động dại dột của mình.

2/ Thân đoạn

- Kể lại sự việc trước và sau khi gây ra cái chốt oan uổng của Dế Choắt.
- Tự nguyền rủa hành động nông nổi của mình.
- Day dứt, ân hận.

3/ Kết đoạn

- Xin Dế Choắt tha thứ.
- Rút ra bài học thiết thực cho bản thân.