Huyền Trang VP
S.Moderator
Bộ 77 câu hỏi ôn tập hệ thống kiến thức Lịch sử 10 có hướng dẫn trả lời.
Câu 1. Khái niệm lịch sử gắn với các yếu tố cơ bản nào? Để hiểu biết chính xác về một sự kiện lịch sử cần dựa vào yếu tố nào? Vì sao?
Hướng dẫn trả lời
- Khái niệm lịch sử gắn với hai yếu tố cơ bản, đó là hiện thực lịch sử và nhận thức lịch sử.
- Để hiểu biết chính xác về một sự kiện lịch sử cần phải dựa vào hiện thực lịch sử. Bởi vì: + Hiện thực lịch sử là toàn bộ những gì đã diễn ra trong quá khứ, tồn tại một cách khách quan, không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của con người (người nhận thức). Hiện thực lịch sử chỉ xảy ra một lần duy nhất, không lặp lại và không bao giờ thay đổi.
Ví dụ: Khi tìm hiểu về chiến thắng Bạch Đằng năm 938 của Ngô Quyền đánh bại quân Nam Hán, cần tìm hiểu về hiện thực lịch sử:
- Năm 938, vua Nam Hán sai con là Lưu Hoằng Tháo đem quân vượt biển sang xâm lược nước ta. Ngô Quyền đã nhanh chóng tiến quân vào thành Đại La, giết Kiểu Công Tiễn, khẩn trương chuẩn bị chống quân xâm lược.
Cuối năm 938, đoàn thuyền chiến do Lưu Hoằng Tháo chỉ huy tiến vào cửa sông Bạch Đằng. Nhân lúc thủy triều lên, Ngô Quyền cho thuyền nhỏ ra khiêu chiến, nhử quân giặc tiến sâu vào cửa sông. Lưu Hoằng Tháo cho quân đuổi theo, vượt qua bãi cọc ngầm.
- Đợi khi thủy triều rút, Ngô Quyền hạ lệnh tấn công. Quân giặc thua to phải rút ra cửa biển, thuyền va vào cọc nhọn. Ta đem thuyền ra đánh, quân giặc hoảng loạn nhảy xuống sông, Lưu Hoằng Tháo tử trận.
- Trận Bạch Đằng năm 938 đã chấm dứt thời Bắc thuộc, mở ra một kỷ nguyên mới trong lịch sử dân tộc ta - thời độc lập tự chủ lâu dài.
- Đây là sự kiện diễn ra năm 938, tồn tại một cách khách quan, không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của bất cứ nhà nghiên cứu lịch sử nào.
Câu 2. Hãy trình bày đối tượng nghiên cứu của Sử học. Phân biệt đối tượng nghiên cứu của sử học phương Đông thời kì cổ đại và đối tượng nghiên cứu của sử học mác-xít.
Hướng dẫn trả lời
* Đối tượng nghiên cứu của Sử học:
- Đối tượng nghiên cứu của Sử học gồm toàn bộ những hoạt động của con người (cá nhân, tổ chức, cộng đồng, quốc gia hoặc khu vực,... trong quá khứ, diễn ra trên mọi lĩnh vực, như chính trị, kinh tế, văn hóa, quân sự, ngoại giao.
- Đối tượng nghiên cứu của Sử học xuất hiện từ khi con người biết ghi chép lịch sử, nhưng trong xã hội có giai cấp, quan niệm về đối tượng của Sử học lại khác biệt.
* Phân biệt:
+ Đối tượng của sử học phương Đông thời kì cổ trung đại chủ yếu ghi chép về hoạt động của vua, quan, triều đình.
Ví dụ: Trong các triều đại phong kiến, sử học chỉ chép lại những gì có liên quan đến nhà vua, đến triều đình, còn những chuyện liên quan đến nhân dân sự phát triển của nhân dân thì ít được quan tâm.
+ Sử học mác-xít nghiên cứu về những hoạt động của con người trên tất cả các mặt, anh trị, văn hoá, quân sự,...
Ví dụ: Lịch sử dân tộc Việt Nam từ thời Hùng Vương dựng nước đến thời chống Mỹ cứu nước là - Ân tượng của Sử học. Vì vậy, Sử học mác-xít nghiên cứu một cách toàn diện trên các lĩnh vực kinh tế, , chính trị, văn hoá, quân sự,...
Câu 3. Hãy giải thích lời phát biểu của Đại tướng Võ Nguyên Giáp tại Đại hội toàn quốc lần thứ ai của Hội Sử học (1988): “Lịch sử chỉ xảy ra duy nhất có một lần, nhưng do nhiều người viết ỡ viết lại nhiều lần. Dù ở thời điểm nào, nhà sử học cũng phải thật trung thực, khách quan”.
Hướng dẫn trả lời
Theo lời phát biểu của Đại tướng Võ Nguyên Giáp:
- Lịch sử chỉ xảy ra duy nhất có một lần, nghĩa là tại một thời điểm lịch sử nhất định, lịch sử chỉ xảy a một lần, không bao giờ có sự lặp lại. Ví dụ: Cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng chống lại quân xâm lược nhà Đông Hán năm 40. Hay Chiến dịch Điện Biên Phủ năm 1954 đánh bại thực dân Pháp xâm lược. Các sự kiện này chỉ diễn ra duy nhất một lần trong lịch sử dân tộc Việt Nam.
Vì lịch sử chỉ xảy ra duy nhất có một lần nên khi nghiên cứu lịch sử phải dựa vào các nguồn tư để khôi phục hiện thực lịch sử một cách chính xác. Tuyệt đối không được dùng nhận thức lịch sử của cá nhân để phán xét lịch sử.
- Điều kiện tiên quyết để khôi phục lịch sử chính xác và cụ thể nhất đòi hỏi nhà sử học phải trung và có cái nhìn khách quan về lịch sử để tránh nhận thức lịch sử phiến diện, một chiều và chủ quan ý kiến của cá nhân.
- Như vậy, bất cứ ở thời kì lịch sử nào, sự trung thực và khách quan của nhà sử học cũng là yếu tố rất quan trọng trong quá trình nghiên cứu, tìm hiểu lịch sử.
Câu 4. Trên cơ sở trình bày tóm tắt chức năng, nhiệm vụ của Sử học, hãy nêu ý nghĩa của đoạn trích bài tựa sách Đại Việt sử kí tục biên của Phạm Công Trứ:
“Vì sao phải viết quốc sử. Vì sử chủ yếu ghi chép công việc. Có chính trị của một đời tất phải có sử của một đời. Mà sự ghi chép của sử giữ nghị luận rất nghiêm, tô điểm việc trí trị thì sáng tỏ ngang với Mặt Trời, Mặt Trăng, răn đe kẻ loạn tặc thì ráo riết như sương thu lạnh buốt, người thiện biết thì có thể bắt chước, người ác biết thì có thể tự răn, quan hệ với chính trị không phải là ít. Cho nên mới làm ra quốc sử”.
Hướng dẫn trả lời
* Tóm tắt chức năng, nhiệm vụ của Sử học:
- Chức năng khoa học: khôi phục hiện thực lịch sử thật chính xác, khách quan.
- Chức năng xã hội: phục vụ cuộc sống của con người hiện tại thông qua những bài học kinh nghiệm được đúc kết từ quá khứ.
- Nhiệm vụ của Sử học: Trang bị tri thức khoa học, đó là những tri thức đã được khoa học lịch sử thừa nhận, giúp con người hiểu đúng quá khứ. Giáo dục, nêu gương bằng cách hướng tới những phẩm chất, giá trị tốt đẹp, tiến bộ và nhân văn.
* Ý nghĩa của đoạn trích:
- Đoạn trích cho ta thấy chức năng, nhiệm vụ của Sử học vô cùng lớn lao trong việc ghi chép lại lịch sử của một quốc gia, một dân tộc.
- Đó là nhiệm vụ của lịch sử phải ghi chép lại những gì đã xảy ra trong quá khứ, làm bài học đế răn đe đe hậu thế.
Câu 5. Các nguyên tắc cơ bản của Sử học là gì? Ý nghĩa của các nguyên tắc cơ bản. C chuyện Thôi Trữ giết vua (Sách giáo khoa lịch sử lớp 10 trang 8) phản ánh điều gì?
Hướng dẫn trả lời
* Các nguyên tắc cơ bản:
- Nguyên tắc khách quan: Khi nghiên cứu, tìm hiểu các sự kiện lịch sử phải dựa vào các nguồn liệu, phải khôi phục lại hiện thực lịch sử một cách khách quan, không nhận thức phiến diện, một chiều không theo ý kiến chủ quan.
- Nguyên tắc trung thực: nhà sử học cần trung thực, tôn trọng những gì đã diễn ra, không xuyên lạc thêm bớt hoặc làm sai lệch hiện thực lịch sử.
- Nguyên tắc tiến bộ: từ thấu hiểu quá khứ, sử học hướng đến phục vụ cuộc sống con người, góp phần xây dựng xã hội văn minh, tiến bộ.
* Ý nghĩa của các nguyên tắc cơ bản:
- Định hướng việc nghiên cứu cho nhà sử học: bám sát mục tiêu, nhiệm vụ, phương pháp nghiên cứu,...
- Giúp nhà sử học hiểu rõ sứ mệnh, trách nhiệm, đạo đức của người viết sử.
- Phê phán các quan điểm sai trái, bảo vệ lẽ phải, ủng hộ quan điểm khoa học tiến bộ và nhân văn
* Câu chuyện Thôi Trữ giết vua phản ánh:
- Nguyên tắc phê phán các quan điểm sai trái, bảo vệ đến cùng lẽ phải.
- Ủng hộ quan điểm khoa học, tiến bộ và nhân văn.
- Việc các quan viết sử đã viết đúng hiện thực lịch sử, dù bị chém đầu nhưng họ đã làm đúng bổn phận và trách nhiệm của mình.
Câu 6. Phân tích các nguồn sử liệu cơ bản trong nghiên cứu lịch sử
* Hướng dẫn trả lời
- Sử liệu lời nói - truyền khẩu: là nguồn sử liệu thông qua lời nói, truyền khẩu, gồm những câu chuyện truyền thuyết, cổ tích, giai thoại, ca dao, dân ca... được lưu truyền từ đời này qua đời khác hoặc những lời kể của nhân chứng lịch sử.
- Trong thời kì chưa có chữ viết, sử liệu truyền khẩu là một nguồn thông tin để tìm hiểu lịch sử. Chẳng hạn, để ca ngợi anh hùng Triệu Thị Trinh trong cuộc khởi nghĩa chống quân xâm lược nhà Ngô năm 248, nhân dân ta đã truyền miệng câu ca dao:
“Muốn coi, lên núi mà coi
Coi bà Triệu tướng cưỡi voi đánh cồng”.
Hay các câu chuyện, truyền thuyết, cổ tích kể về cây đa, bến nước, sự hình thành một sự vật hiện tượng nào đó... như Con rồng cháu tiên; Sơn Tinh, Thủy tinh là tư liệu truyền miệng. Hoặc những câu chuyện kể về tấm gương của những người có công đối với quê hương, đất nước,... như chuyện Thần Đồng đất Việt, Thánh Gióng đánh giặc Ân.
- Sử liệu hiện vật: là nguồn sử liệu vật thể do con người tạo tác, gồm các di tích, công trình hoặc vật cụ thể Sử liệu hiện vật không chỉ là bằng chứng giúp chúng ta tìm hiểu và dựng lại lịch sử mà được sử dụng để kiểm chứng các tư liệu chữ viết. Chẳng hạn, Thạp đồng Đào Thịnh; Trống đồng Đông Sơn, công cụ đồ đá Núi Đọ (Thanh Hóa) hay Khu di tích Hoàng thành Thăng Long; Thánh địa Mỹ Sơn của người Chăm; Kinh đô Huế, Thành nhà Hồ...
- Sử liệu hình ảnh: là nguồn sử liệu phản ánh về quá khứ thông qua tư liệu hình ảnh, gồm tranh, Hạnh, băng hình,... Chăng hạn, những hình ảnh về cuộc đời hoạt động của Nguyễn Ái Quốc Hồ Chí Minh - từ năm 1911 đến năm 1969.
- Sử liệu thành văn: là nguồn sử liệu bằng chữ viết, như sách, báo, bản ghi chép, nhật ký, hiệp ước, hiệp định... Chẳng hạn, theo Cục Di sản văn hóa, vua Lê Thánh Tông (1460-1497) là người đề xướng dựng bia Tiến sĩ tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội) để tôn vinh các trí thức Nho học đỗ đạt. Đến (nay, tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám còn lưu giữ được 82 bia ghi rõ họ tên, quê quán của 1.304 nhà trí thức khoa bảng (85 trạng nguyên, bảng nhãn, thám hoa; 283 hoàng giáp và 939 tiến sĩ). Hay bản thảo Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh viết từ năm 1965 và được công bố năm 1969 là sử liệu thành văn.
Câu 7. Hãy phân tích vai trò và ý nghĩa của lịch sử đối với cuộc sống. Từ vai trò và ý nghĩa của tri thức lịch sử, mỗi học sinh phải làm gì?
Hướng dẫn trả lời
- Tri thức lịch sử là những hiểu biết của con người về các lĩnh vực liên quan đến lịch sử, thông qua quá trình học tập và khám phá, nghiên cứu và trải nghiệm.
- Tri thức lịch sử có vai trò quan trọng đối với cá nhân và xã hội.
+ Tri thức lịch sử trang bị những hiểu biết về quá khứ.
+ Tri thức lịch sử góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị lịch sử, văn hóa.
+ Tri thức lịch sử là cơ sở để các cộng đồng cùng chung sống và phát triển bền vững.
- Ý nghĩa:
+ Giúp con người nhận thức sâu sắc về cội nguồn, bản sắc của cá nhân và cộng đồng trong mọi thời đại.
+ Giúp con người hiểu về chính mình và thế giới.
+ Là nền tảng để tồn tại, giữ gìn và phát huy các giá trị lịch sử văn hóa cộng đồng và chung sống một thế giới đa dạng.
- Từ vai trò và ý nghĩa của tri thức lịch sử, mỗi học sinh phải học tập lịch sử suốt đời. Bởi vì:
+ Tri thức lịch sử rất rộng lớn và đa dạng. Những kiến thức lịch sử ở nhà trường chỉ là một phần nhỏ trong kho tàng lịch sử quốc gia, nhân loại. Muốn hiểu đầy đủ và đúng đắn về lịch sử cần có một quá trình lâu dài.
+ Tri thức về lịch sử biến đổi và phát triển không ngừng, gắn liền với sự xuất hiện của các nguồn sử liệu mới, những quan điểm và nhận thức mới, lĩnh vực nghiên cứu mới,... Do vậy, những nhận thức sự kiện, hiện tượng lịch sử của con người hôm nay rất có thể sẽ thay đổi trong tương lai,...
Liên hệ: Cùng với tìm hiểu tri thức, việc học tập lịch sử suốt đời sẽ giúp mọi người mở rộng và cập nhật vốn kiến thức, hoàn thiện và phát triển kĩ năng xây dựng sự tự tin, thích ứng với những thay đổi nhanh chóng của xã hội, tạo ra những cơ hội mới trong cuộc sống và nghề nghiệp.
Câu 8. Hãy trình bày và phân tích sự cần thiết phải kết nối tri thức lịch sử với đời sống đương đại.
Hướng dẫn trả lời
- Kiến thức lịch sử là những hiểu biết về các sự kiện, hiện tượng lịch sử diễn ra trong quá khứ. Còn đời sống đương đại là những gì diễn ra trong thời đại mà chúng ta đang sống, đang chứng kiến.
- Sử dụng tri thức lịch sử và thông qua tri thức lịch sử sẽ giúp con người giải thích, hiểu rõ hơn những vấn đề thời sự trong nước và quốc tế, những vấn đề thực tiễn cuộc sống hiện nay.
Ví dụ: Khi nói về cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (4.0), chúng ta cân phải liên hệ với các cuộc cách mạng trước đó như: cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất (1.0), bắt đầu khoảng năm 1750 - 1760 đến khoảng năm 1820 - 1840, tại nước Anh. Đặc trưng nổi bật của cuộc cách mạng này là máy móc (chạy bằng hơi nước và sức nước) ra đời. Rồi đến cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ hai (2.0), diễn ra từ nửa cuối thế kỉ XIX, nhờ dầu mỏ và động cơ đốt trong. Thời kì này điện năng được sử dụng nhiều hơn và công nghệ kĩ thuật phát triển vượt bậc. Đến cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba (3.0), cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba bắt đầu từ khoảng năm 1969, khi cơ sở hạ tầng điện tử số hóa và máy tính phát triển,...
- Hiện tại luôn khởi nguồn từ quá khứ. Những vấn đề thời sự và thực tiễn hôm nay không phải xuất hiện một cách ngẫu nhiên mà đều ít nhiều xuất phát từ những gì diễn ra trong quá khứ, là kết quả của quá trình hình thành, phát triển và biến đổi qua thời gian.
Ví dụ: Hiện nay, Đảng ta chủ trương thực hiện đại đoàn kết toàn dân tộc. Chủ trương đó đã được Đảng ta chủ trương từ phong trào cách mạng 1930 - 1945, đó là thành lập Mặt trận Nhân dân thống nhất phản đế Đông Dương (1936), sau đổi thành Mặt trận Dân chủ Đông Dương (1938), rồi Mặt trận Dân tộc thống nhất phản đế Đông Dương (1939), Mặt Trận Việt Minh (1941),... Các mặt trận ấy là nơi tập hợp mọi tầng lớp nhân dân để đấu tranh chống thực dân Pháp, giành thắng lợi trong Cách mạng tháng Tám năm 1945.
- Việc nhận thức đầy đủ và toàn diện về những vấn đề đương đại không thể tách rời tri thức lịch sử liên quan trong quá khứ. Kết nối kiến thức, bài học lịch sử vào cuộc sống chính là sử dụng tri thức lịch sử để giải thích và hiểu rõ hơn những vấn đề của cuộc sống hiện tại, là việc nhìn nhận về cuộc sống hôm nay từ quan điểm lịch sử.
Ví dụ: Khi Quốc hội nước ta biên soạn và ban hành Bộ Luật Dân sự nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, có kế thừa và phát triển các bộ luật từ thời Lý, Trần, Lê sơ và triều Nguyễn,... trước đó.
Như vậy, tri thức lịch sử có giá trị lớn đối với mỗi cá nhân và xã hội, có mối liên hệ chặt chẽ với nhiều lĩnh vực của cuộc sống, như chính trị kinh tế, văn hoá, giáo dục, môi trường... Chính vì vậy, nhiều nhà chính trị, nhà văn hóa, sử học nổi tiếng trên thế giới và trong nước đã khẳng định sự cần thiết phải đưa kiến thức lịch sử vào cuộc sống.
Câu 9. Hãy phân tích và chứng minh: Sử học là ngành khoa học có mối quan hệ với nhiều ngành, nhiều lĩnh vực khác nhau. Mối liên giữa sử học và các ngành khoa học xã hội nhân văn như thế nào?
Hướng dẫn trả lời
* Sử học ngành khoa học có mối liên hệ nhiều ngành nghề, nhiều lĩnh vực:
- Sử học cung cấp những tri thức về bối cảnh, nội dung, tác động, ý nghĩa…để làm rõ hơn lịch sử hình thành và phát triển của các ngành.
- Trong số các ngành khoa học xã hội nhân văn, Sử học có mối liên hệ đặc biệt gần gũi với Khảo cổ học, Nhân học, Văn học, Địa lí học, Triết học,... Trong nhiều trường hợp, mối liên hệ Văn - Sử, Sử - Đ, Sử. Triệt,... có sự gắn kết và giao thoa không thể tách rời.
Ví dụ: Khi nghiên cứu về triều đại nhà Lý ở Việt Nam thế kỉ XI - XII, ngoài lĩnh vực kinh tế, xã đâây, luật pháp, quân đội, văn hóa,... cần phải nghiên cứu về tôn giáo, nhất là đạo Phật. Muốn nghiên cứu về Phật giáo thời Lý, phải kết hợp với môn Tôn giáo học. Hay trên lĩnh vực văn hóa, khi nghiên cứu về văn học thời Lý, Sử học phải kết hợp với Văn học để khai thác những thành tựu đạt được trên lĩnh vực - văn học thời Lý, nhất là văn học chữ Hán.
- Mọi sự kiện, hiện tượng lịch sử diễn ra trong quá khứ đều gắn với những điều kiện tự nhiên và bối anh chính trị - xã hội cụ thể. Nhà sử học không thể miêu tả, phục dựng lại một cách đây đủ, toàn diện ăức tranh về quá khứ nếu chỉ sử dụng những tri thức hoặc các phương pháp lịch sử đơn thuần.
- Một số đối tượng hoặc chủ đề nghiên cứu đòi hỏi nhà sử học cần có một nền tảng kiến thức vững chắc về lĩnh vực đó trước khi nghiên cứu chuyên sâu, tư liệu lịch sử kinh tế, lịch sử nghệ thuật, lịch sử tôn giáo...
* Mối liên hệ giữa Sử học và các ngành khoa học xã hội và nhân văn:
- Sử học là một môn khoa học ra đời sớm, có vị trí, vai trò quan trọng và nổi bật trong số các ngành khoa học xã hội và nhân văn.
- Sự hình thành, phát triển của các ngành khoa học xã hội và nhân văn luôn có sự kết nối và gắn liền với tri thức lịch sử. Ngược lại, sự tồn tại và phát triển của Sử học không thể biệt lập và tách rời với các ngành khoa học xã hội và nhân văn.
- Tri thức về lịch sử luôn đóng vai trò là một trong những nguồn tri thức nền tảng đối với khoa học xã hội và nhân văn ở mọi lĩnh vực.
- Sử học cung cấp những tri thức về bối cảnh, nội dung, tác động, ý nghĩa,... để làm rõ hơn lịch sử hình thành và phát triển của các ngành.
- Trong số các ngành khoa học xã hội và nhân văn, Sử học có mối liên hệ đặc biệt gần gũi với Khảo cổ học, Nhân học, Văn học, Địa lí học, Triết học,... Trong nhiều trường hợp, mối liên hệ Văn - Sử, Sử - Địa, Sử - Triết, có sự gắn kết và giao thoa không thể tách rời.
Ví dụ: Muốn nghiên cứu chính xác về nguồn gốc con người, sau khi khai quật khảo cổ về bộ xương, răng, công cụ lao động,... của người nguyên thủy. Các nhà khảo cổ học phải dựa vào tri thức lịch sử mô tả về niên đại, đời sống và sinh hoạt của người nguyên thủy.
Hay, lĩnh vực văn học muốn phân tích bài thơ Nam quốc sơn hà mà không dựa vào sự kiện lịch sử về cuộc kháng chiến chống Tống của Lý Thường Kiệt trên phòng tuyến sông Như Nguyệt năm 1077 thì sẽ thiếu tính hiện thực lịch sử, khó thuyết phục.
Hoặc, dựa vào kiến thức lịch sử về các cuộc phát kiến địa lí thế kỉ XV đã giúp cho các nhà nghiên cứu về địa lí tìm hiểu được vùng đất mới, dân tộc mới ở khu vực Mỹ - La-tinh,...
Câu 10. Hãy trình bày mối liên hệ giữa các ngành khoa học xã hội và nhân văn đối với Sử học.
Hướng dẫn trả lời
- Trong quá trình nghiên cứu lịch sử, nhà sử học thường xuyên khai thác, sử dụng tri thức của các ngành khoa học khác như khảo cổ học, địa lí học, văn học, xã hội học, tôn giáo học…
Ví dụ, cuộc Cách mạng tư sản Pháp năm 1789, với sự kiện hạ ngục Ba-xti ngày 14-7-1789, nha thơ Tổ Hữu đã viết:
“Và lớn, và bé, đàn ông, đàn bà
Tất cả chiếm, mỗi người đòi khi giới
Anh hàng thịt vung con dao sáng chói
Người lính già quắc thước múa chuôi gươm
Và anh hàng giày áo rách tươm
Anh thợ dệt đang nằm sau của xưởng
Cũng trỗi dậy uy nghi như võ tướng
Giật thanh đao, khẩu súng nhảy ra ngoài,”
Những câu thơ đó đã nói lên sức mạnh và khí thế của quần chúng quyết tâm hạ ngục Ba-xti từng là pháo đài của hoàng gia Pháp, sau chuyển thành nhà ngục giam cầm những người cách mạng. Hành động của quần chúng với nhiều thành phần đã vùng lên hạ ngục Ba-xti tượng trưng cho sự kết thúc chế độ cù và giúp quần chúng cách mạng Pháp có được động lực đánh bại chế độ quân chủ, đưa Cách mạng tư sản Pháp đến thắng lợi. Những câu thơ trên vừa có giá trị văn học, vừa giúp các nhà sử học trình bày cuộc Cách mạng tư sản Pháp sinh động hơn.
- Những thông tin của các ngành khoa học xã hội và nhân văn hỗ trợ Sử học tìm hiểu và nghiên cứu lịch sử một cách toàn diện hơn, cụ thể và chính xác hơn.
Ví dụ: Sau cuộc khởi nghĩa Lam Sơn giành được thắng lợi, năm 1428, Lê Lợi giao cho Nguyễn Trãi soạn thảo Bình Ngô đại cáo. Đây là bản Tuyên ngôn Độc lập lần thứ hai của nước ta, qua đó vạch trần tội các của kẻ thù xâm lược, đồng thời ca ngợi thắng lợi của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn và khẳng định nền độc lập của nước Đại Việt. Văn bản này vừa có giá trị đặc biệt đối với văn học, vừa giúp các nhà sử học tìm hiểu và trình bày lịch sử cuộc khởi nghĩa Lam Sơn (1418 - 1427) một cách sống động, chi tiết về thời gian, không gian, nhân vật và sự kiện.
- Mối liên hệ giữa Sử học với các ngành khoa học xã hội và nhân văn là mối liên hệ gắn bó, tương hỗ và ngày càng quan trọng trong xu thế phát triển liên ngành, đa ngành của các lĩnh vực khoa học ngày nay.
Ví dụ: Để nghiên cứu, trình bày về những trận đánh trên sông Bạch Đằng (các năm 938, 981 và 1288), nhà sử học phải khảo cứu nhiều nguồn sử liệu khác nhau, đồng thời dựa vào kết quả nghiên cứu của Khảo cổ học, Văn học, Địa lý học,... mô tả về sông Bạch Đằng như sau:
Sông Bạch Đằng còn gọi là Bạch Đằng Giang, tên Nôm là sông Rừng, là một con sông lớn thuộc hệ thống sông Thái Bình. Đây là con sông gắn liền với lịch sử chống giặc ngoại xâm của người Việt.
Sông bắt đầu từ ngã ba nơi hợp lưu giữa sông Đá Bạc và sông Giá (tại Bến Rừng), chảy theo hướng nam. Toàn bộ dòng chảy của sông là ranh giới tự nhiên giữa hai tỉnh Quảng Ninh và Hải Phòng. Cách Vịnh Hạ Long 40 km. Nằm trong hệ thống sông Thái Bình.
Sông Bạch Đằng là con đường thủy tốt nhất để đi vào Thăng Long (Hà Nội ngày nay) từ miền nam Trung Quốc, các chiến thuyền đi vào sông Kinh Thầy, sông Đuống và cuối cùng là sông Hồng đoạn chảy qua Hà Nội.
Sông Bạch Đằng nổi tiếng với 3 chiến công của dân tộc Việt Nam: Trận thủy chiến của Ngô Quyền đánh bại quân Nam Hán năm 938. Trận thủy chiến của Lê Đại Hành đánh bại quân Tống năm 981 và trận thủy chiến của Trần Quốc Tuấn đánh bại quân Nguyên 1288.
để xem đầy đủ 77 câu hỏi ôn tập hệ thống kiến thức Lịch sử 10 Các em xem và tải về ở file word dưới day:
Câu 1. Khái niệm lịch sử gắn với các yếu tố cơ bản nào? Để hiểu biết chính xác về một sự kiện lịch sử cần dựa vào yếu tố nào? Vì sao?
Hướng dẫn trả lời
- Khái niệm lịch sử gắn với hai yếu tố cơ bản, đó là hiện thực lịch sử và nhận thức lịch sử.
- Để hiểu biết chính xác về một sự kiện lịch sử cần phải dựa vào hiện thực lịch sử. Bởi vì: + Hiện thực lịch sử là toàn bộ những gì đã diễn ra trong quá khứ, tồn tại một cách khách quan, không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của con người (người nhận thức). Hiện thực lịch sử chỉ xảy ra một lần duy nhất, không lặp lại và không bao giờ thay đổi.
Ví dụ: Khi tìm hiểu về chiến thắng Bạch Đằng năm 938 của Ngô Quyền đánh bại quân Nam Hán, cần tìm hiểu về hiện thực lịch sử:
- Năm 938, vua Nam Hán sai con là Lưu Hoằng Tháo đem quân vượt biển sang xâm lược nước ta. Ngô Quyền đã nhanh chóng tiến quân vào thành Đại La, giết Kiểu Công Tiễn, khẩn trương chuẩn bị chống quân xâm lược.
Cuối năm 938, đoàn thuyền chiến do Lưu Hoằng Tháo chỉ huy tiến vào cửa sông Bạch Đằng. Nhân lúc thủy triều lên, Ngô Quyền cho thuyền nhỏ ra khiêu chiến, nhử quân giặc tiến sâu vào cửa sông. Lưu Hoằng Tháo cho quân đuổi theo, vượt qua bãi cọc ngầm.
- Đợi khi thủy triều rút, Ngô Quyền hạ lệnh tấn công. Quân giặc thua to phải rút ra cửa biển, thuyền va vào cọc nhọn. Ta đem thuyền ra đánh, quân giặc hoảng loạn nhảy xuống sông, Lưu Hoằng Tháo tử trận.
- Trận Bạch Đằng năm 938 đã chấm dứt thời Bắc thuộc, mở ra một kỷ nguyên mới trong lịch sử dân tộc ta - thời độc lập tự chủ lâu dài.
- Đây là sự kiện diễn ra năm 938, tồn tại một cách khách quan, không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của bất cứ nhà nghiên cứu lịch sử nào.
Câu 2. Hãy trình bày đối tượng nghiên cứu của Sử học. Phân biệt đối tượng nghiên cứu của sử học phương Đông thời kì cổ đại và đối tượng nghiên cứu của sử học mác-xít.
Hướng dẫn trả lời
* Đối tượng nghiên cứu của Sử học:
- Đối tượng nghiên cứu của Sử học gồm toàn bộ những hoạt động của con người (cá nhân, tổ chức, cộng đồng, quốc gia hoặc khu vực,... trong quá khứ, diễn ra trên mọi lĩnh vực, như chính trị, kinh tế, văn hóa, quân sự, ngoại giao.
- Đối tượng nghiên cứu của Sử học xuất hiện từ khi con người biết ghi chép lịch sử, nhưng trong xã hội có giai cấp, quan niệm về đối tượng của Sử học lại khác biệt.
* Phân biệt:
+ Đối tượng của sử học phương Đông thời kì cổ trung đại chủ yếu ghi chép về hoạt động của vua, quan, triều đình.
Ví dụ: Trong các triều đại phong kiến, sử học chỉ chép lại những gì có liên quan đến nhà vua, đến triều đình, còn những chuyện liên quan đến nhân dân sự phát triển của nhân dân thì ít được quan tâm.
+ Sử học mác-xít nghiên cứu về những hoạt động của con người trên tất cả các mặt, anh trị, văn hoá, quân sự,...
Ví dụ: Lịch sử dân tộc Việt Nam từ thời Hùng Vương dựng nước đến thời chống Mỹ cứu nước là - Ân tượng của Sử học. Vì vậy, Sử học mác-xít nghiên cứu một cách toàn diện trên các lĩnh vực kinh tế, , chính trị, văn hoá, quân sự,...
Câu 3. Hãy giải thích lời phát biểu của Đại tướng Võ Nguyên Giáp tại Đại hội toàn quốc lần thứ ai của Hội Sử học (1988): “Lịch sử chỉ xảy ra duy nhất có một lần, nhưng do nhiều người viết ỡ viết lại nhiều lần. Dù ở thời điểm nào, nhà sử học cũng phải thật trung thực, khách quan”.
Hướng dẫn trả lời
Theo lời phát biểu của Đại tướng Võ Nguyên Giáp:
- Lịch sử chỉ xảy ra duy nhất có một lần, nghĩa là tại một thời điểm lịch sử nhất định, lịch sử chỉ xảy a một lần, không bao giờ có sự lặp lại. Ví dụ: Cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng chống lại quân xâm lược nhà Đông Hán năm 40. Hay Chiến dịch Điện Biên Phủ năm 1954 đánh bại thực dân Pháp xâm lược. Các sự kiện này chỉ diễn ra duy nhất một lần trong lịch sử dân tộc Việt Nam.
Vì lịch sử chỉ xảy ra duy nhất có một lần nên khi nghiên cứu lịch sử phải dựa vào các nguồn tư để khôi phục hiện thực lịch sử một cách chính xác. Tuyệt đối không được dùng nhận thức lịch sử của cá nhân để phán xét lịch sử.
- Điều kiện tiên quyết để khôi phục lịch sử chính xác và cụ thể nhất đòi hỏi nhà sử học phải trung và có cái nhìn khách quan về lịch sử để tránh nhận thức lịch sử phiến diện, một chiều và chủ quan ý kiến của cá nhân.
- Như vậy, bất cứ ở thời kì lịch sử nào, sự trung thực và khách quan của nhà sử học cũng là yếu tố rất quan trọng trong quá trình nghiên cứu, tìm hiểu lịch sử.
Câu 4. Trên cơ sở trình bày tóm tắt chức năng, nhiệm vụ của Sử học, hãy nêu ý nghĩa của đoạn trích bài tựa sách Đại Việt sử kí tục biên của Phạm Công Trứ:
“Vì sao phải viết quốc sử. Vì sử chủ yếu ghi chép công việc. Có chính trị của một đời tất phải có sử của một đời. Mà sự ghi chép của sử giữ nghị luận rất nghiêm, tô điểm việc trí trị thì sáng tỏ ngang với Mặt Trời, Mặt Trăng, răn đe kẻ loạn tặc thì ráo riết như sương thu lạnh buốt, người thiện biết thì có thể bắt chước, người ác biết thì có thể tự răn, quan hệ với chính trị không phải là ít. Cho nên mới làm ra quốc sử”.
Hướng dẫn trả lời
* Tóm tắt chức năng, nhiệm vụ của Sử học:
- Chức năng khoa học: khôi phục hiện thực lịch sử thật chính xác, khách quan.
- Chức năng xã hội: phục vụ cuộc sống của con người hiện tại thông qua những bài học kinh nghiệm được đúc kết từ quá khứ.
- Nhiệm vụ của Sử học: Trang bị tri thức khoa học, đó là những tri thức đã được khoa học lịch sử thừa nhận, giúp con người hiểu đúng quá khứ. Giáo dục, nêu gương bằng cách hướng tới những phẩm chất, giá trị tốt đẹp, tiến bộ và nhân văn.
* Ý nghĩa của đoạn trích:
- Đoạn trích cho ta thấy chức năng, nhiệm vụ của Sử học vô cùng lớn lao trong việc ghi chép lại lịch sử của một quốc gia, một dân tộc.
- Đó là nhiệm vụ của lịch sử phải ghi chép lại những gì đã xảy ra trong quá khứ, làm bài học đế răn đe đe hậu thế.
Câu 5. Các nguyên tắc cơ bản của Sử học là gì? Ý nghĩa của các nguyên tắc cơ bản. C chuyện Thôi Trữ giết vua (Sách giáo khoa lịch sử lớp 10 trang 8) phản ánh điều gì?
Hướng dẫn trả lời
* Các nguyên tắc cơ bản:
- Nguyên tắc khách quan: Khi nghiên cứu, tìm hiểu các sự kiện lịch sử phải dựa vào các nguồn liệu, phải khôi phục lại hiện thực lịch sử một cách khách quan, không nhận thức phiến diện, một chiều không theo ý kiến chủ quan.
- Nguyên tắc trung thực: nhà sử học cần trung thực, tôn trọng những gì đã diễn ra, không xuyên lạc thêm bớt hoặc làm sai lệch hiện thực lịch sử.
- Nguyên tắc tiến bộ: từ thấu hiểu quá khứ, sử học hướng đến phục vụ cuộc sống con người, góp phần xây dựng xã hội văn minh, tiến bộ.
* Ý nghĩa của các nguyên tắc cơ bản:
- Định hướng việc nghiên cứu cho nhà sử học: bám sát mục tiêu, nhiệm vụ, phương pháp nghiên cứu,...
- Giúp nhà sử học hiểu rõ sứ mệnh, trách nhiệm, đạo đức của người viết sử.
- Phê phán các quan điểm sai trái, bảo vệ lẽ phải, ủng hộ quan điểm khoa học tiến bộ và nhân văn
* Câu chuyện Thôi Trữ giết vua phản ánh:
- Nguyên tắc phê phán các quan điểm sai trái, bảo vệ đến cùng lẽ phải.
- Ủng hộ quan điểm khoa học, tiến bộ và nhân văn.
- Việc các quan viết sử đã viết đúng hiện thực lịch sử, dù bị chém đầu nhưng họ đã làm đúng bổn phận và trách nhiệm của mình.
Câu 6. Phân tích các nguồn sử liệu cơ bản trong nghiên cứu lịch sử
* Hướng dẫn trả lời
- Sử liệu lời nói - truyền khẩu: là nguồn sử liệu thông qua lời nói, truyền khẩu, gồm những câu chuyện truyền thuyết, cổ tích, giai thoại, ca dao, dân ca... được lưu truyền từ đời này qua đời khác hoặc những lời kể của nhân chứng lịch sử.
- Trong thời kì chưa có chữ viết, sử liệu truyền khẩu là một nguồn thông tin để tìm hiểu lịch sử. Chẳng hạn, để ca ngợi anh hùng Triệu Thị Trinh trong cuộc khởi nghĩa chống quân xâm lược nhà Ngô năm 248, nhân dân ta đã truyền miệng câu ca dao:
“Muốn coi, lên núi mà coi
Coi bà Triệu tướng cưỡi voi đánh cồng”.
Hay các câu chuyện, truyền thuyết, cổ tích kể về cây đa, bến nước, sự hình thành một sự vật hiện tượng nào đó... như Con rồng cháu tiên; Sơn Tinh, Thủy tinh là tư liệu truyền miệng. Hoặc những câu chuyện kể về tấm gương của những người có công đối với quê hương, đất nước,... như chuyện Thần Đồng đất Việt, Thánh Gióng đánh giặc Ân.
- Sử liệu hiện vật: là nguồn sử liệu vật thể do con người tạo tác, gồm các di tích, công trình hoặc vật cụ thể Sử liệu hiện vật không chỉ là bằng chứng giúp chúng ta tìm hiểu và dựng lại lịch sử mà được sử dụng để kiểm chứng các tư liệu chữ viết. Chẳng hạn, Thạp đồng Đào Thịnh; Trống đồng Đông Sơn, công cụ đồ đá Núi Đọ (Thanh Hóa) hay Khu di tích Hoàng thành Thăng Long; Thánh địa Mỹ Sơn của người Chăm; Kinh đô Huế, Thành nhà Hồ...
- Sử liệu hình ảnh: là nguồn sử liệu phản ánh về quá khứ thông qua tư liệu hình ảnh, gồm tranh, Hạnh, băng hình,... Chăng hạn, những hình ảnh về cuộc đời hoạt động của Nguyễn Ái Quốc Hồ Chí Minh - từ năm 1911 đến năm 1969.
- Sử liệu thành văn: là nguồn sử liệu bằng chữ viết, như sách, báo, bản ghi chép, nhật ký, hiệp ước, hiệp định... Chẳng hạn, theo Cục Di sản văn hóa, vua Lê Thánh Tông (1460-1497) là người đề xướng dựng bia Tiến sĩ tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội) để tôn vinh các trí thức Nho học đỗ đạt. Đến (nay, tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám còn lưu giữ được 82 bia ghi rõ họ tên, quê quán của 1.304 nhà trí thức khoa bảng (85 trạng nguyên, bảng nhãn, thám hoa; 283 hoàng giáp và 939 tiến sĩ). Hay bản thảo Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh viết từ năm 1965 và được công bố năm 1969 là sử liệu thành văn.
Câu 7. Hãy phân tích vai trò và ý nghĩa của lịch sử đối với cuộc sống. Từ vai trò và ý nghĩa của tri thức lịch sử, mỗi học sinh phải làm gì?
Hướng dẫn trả lời
- Tri thức lịch sử là những hiểu biết của con người về các lĩnh vực liên quan đến lịch sử, thông qua quá trình học tập và khám phá, nghiên cứu và trải nghiệm.
- Tri thức lịch sử có vai trò quan trọng đối với cá nhân và xã hội.
+ Tri thức lịch sử trang bị những hiểu biết về quá khứ.
+ Tri thức lịch sử góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị lịch sử, văn hóa.
+ Tri thức lịch sử là cơ sở để các cộng đồng cùng chung sống và phát triển bền vững.
- Ý nghĩa:
+ Giúp con người nhận thức sâu sắc về cội nguồn, bản sắc của cá nhân và cộng đồng trong mọi thời đại.
+ Giúp con người hiểu về chính mình và thế giới.
+ Là nền tảng để tồn tại, giữ gìn và phát huy các giá trị lịch sử văn hóa cộng đồng và chung sống một thế giới đa dạng.
- Từ vai trò và ý nghĩa của tri thức lịch sử, mỗi học sinh phải học tập lịch sử suốt đời. Bởi vì:
+ Tri thức lịch sử rất rộng lớn và đa dạng. Những kiến thức lịch sử ở nhà trường chỉ là một phần nhỏ trong kho tàng lịch sử quốc gia, nhân loại. Muốn hiểu đầy đủ và đúng đắn về lịch sử cần có một quá trình lâu dài.
+ Tri thức về lịch sử biến đổi và phát triển không ngừng, gắn liền với sự xuất hiện của các nguồn sử liệu mới, những quan điểm và nhận thức mới, lĩnh vực nghiên cứu mới,... Do vậy, những nhận thức sự kiện, hiện tượng lịch sử của con người hôm nay rất có thể sẽ thay đổi trong tương lai,...
Liên hệ: Cùng với tìm hiểu tri thức, việc học tập lịch sử suốt đời sẽ giúp mọi người mở rộng và cập nhật vốn kiến thức, hoàn thiện và phát triển kĩ năng xây dựng sự tự tin, thích ứng với những thay đổi nhanh chóng của xã hội, tạo ra những cơ hội mới trong cuộc sống và nghề nghiệp.
Câu 8. Hãy trình bày và phân tích sự cần thiết phải kết nối tri thức lịch sử với đời sống đương đại.
Hướng dẫn trả lời
- Kiến thức lịch sử là những hiểu biết về các sự kiện, hiện tượng lịch sử diễn ra trong quá khứ. Còn đời sống đương đại là những gì diễn ra trong thời đại mà chúng ta đang sống, đang chứng kiến.
- Sử dụng tri thức lịch sử và thông qua tri thức lịch sử sẽ giúp con người giải thích, hiểu rõ hơn những vấn đề thời sự trong nước và quốc tế, những vấn đề thực tiễn cuộc sống hiện nay.
Ví dụ: Khi nói về cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (4.0), chúng ta cân phải liên hệ với các cuộc cách mạng trước đó như: cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất (1.0), bắt đầu khoảng năm 1750 - 1760 đến khoảng năm 1820 - 1840, tại nước Anh. Đặc trưng nổi bật của cuộc cách mạng này là máy móc (chạy bằng hơi nước và sức nước) ra đời. Rồi đến cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ hai (2.0), diễn ra từ nửa cuối thế kỉ XIX, nhờ dầu mỏ và động cơ đốt trong. Thời kì này điện năng được sử dụng nhiều hơn và công nghệ kĩ thuật phát triển vượt bậc. Đến cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba (3.0), cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba bắt đầu từ khoảng năm 1969, khi cơ sở hạ tầng điện tử số hóa và máy tính phát triển,...
- Hiện tại luôn khởi nguồn từ quá khứ. Những vấn đề thời sự và thực tiễn hôm nay không phải xuất hiện một cách ngẫu nhiên mà đều ít nhiều xuất phát từ những gì diễn ra trong quá khứ, là kết quả của quá trình hình thành, phát triển và biến đổi qua thời gian.
Ví dụ: Hiện nay, Đảng ta chủ trương thực hiện đại đoàn kết toàn dân tộc. Chủ trương đó đã được Đảng ta chủ trương từ phong trào cách mạng 1930 - 1945, đó là thành lập Mặt trận Nhân dân thống nhất phản đế Đông Dương (1936), sau đổi thành Mặt trận Dân chủ Đông Dương (1938), rồi Mặt trận Dân tộc thống nhất phản đế Đông Dương (1939), Mặt Trận Việt Minh (1941),... Các mặt trận ấy là nơi tập hợp mọi tầng lớp nhân dân để đấu tranh chống thực dân Pháp, giành thắng lợi trong Cách mạng tháng Tám năm 1945.
- Việc nhận thức đầy đủ và toàn diện về những vấn đề đương đại không thể tách rời tri thức lịch sử liên quan trong quá khứ. Kết nối kiến thức, bài học lịch sử vào cuộc sống chính là sử dụng tri thức lịch sử để giải thích và hiểu rõ hơn những vấn đề của cuộc sống hiện tại, là việc nhìn nhận về cuộc sống hôm nay từ quan điểm lịch sử.
Ví dụ: Khi Quốc hội nước ta biên soạn và ban hành Bộ Luật Dân sự nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, có kế thừa và phát triển các bộ luật từ thời Lý, Trần, Lê sơ và triều Nguyễn,... trước đó.
Như vậy, tri thức lịch sử có giá trị lớn đối với mỗi cá nhân và xã hội, có mối liên hệ chặt chẽ với nhiều lĩnh vực của cuộc sống, như chính trị kinh tế, văn hoá, giáo dục, môi trường... Chính vì vậy, nhiều nhà chính trị, nhà văn hóa, sử học nổi tiếng trên thế giới và trong nước đã khẳng định sự cần thiết phải đưa kiến thức lịch sử vào cuộc sống.
Câu 9. Hãy phân tích và chứng minh: Sử học là ngành khoa học có mối quan hệ với nhiều ngành, nhiều lĩnh vực khác nhau. Mối liên giữa sử học và các ngành khoa học xã hội nhân văn như thế nào?
Hướng dẫn trả lời
* Sử học ngành khoa học có mối liên hệ nhiều ngành nghề, nhiều lĩnh vực:
- Sử học cung cấp những tri thức về bối cảnh, nội dung, tác động, ý nghĩa…để làm rõ hơn lịch sử hình thành và phát triển của các ngành.
- Trong số các ngành khoa học xã hội nhân văn, Sử học có mối liên hệ đặc biệt gần gũi với Khảo cổ học, Nhân học, Văn học, Địa lí học, Triết học,... Trong nhiều trường hợp, mối liên hệ Văn - Sử, Sử - Đ, Sử. Triệt,... có sự gắn kết và giao thoa không thể tách rời.
Ví dụ: Khi nghiên cứu về triều đại nhà Lý ở Việt Nam thế kỉ XI - XII, ngoài lĩnh vực kinh tế, xã đâây, luật pháp, quân đội, văn hóa,... cần phải nghiên cứu về tôn giáo, nhất là đạo Phật. Muốn nghiên cứu về Phật giáo thời Lý, phải kết hợp với môn Tôn giáo học. Hay trên lĩnh vực văn hóa, khi nghiên cứu về văn học thời Lý, Sử học phải kết hợp với Văn học để khai thác những thành tựu đạt được trên lĩnh vực - văn học thời Lý, nhất là văn học chữ Hán.
- Mọi sự kiện, hiện tượng lịch sử diễn ra trong quá khứ đều gắn với những điều kiện tự nhiên và bối anh chính trị - xã hội cụ thể. Nhà sử học không thể miêu tả, phục dựng lại một cách đây đủ, toàn diện ăức tranh về quá khứ nếu chỉ sử dụng những tri thức hoặc các phương pháp lịch sử đơn thuần.
- Một số đối tượng hoặc chủ đề nghiên cứu đòi hỏi nhà sử học cần có một nền tảng kiến thức vững chắc về lĩnh vực đó trước khi nghiên cứu chuyên sâu, tư liệu lịch sử kinh tế, lịch sử nghệ thuật, lịch sử tôn giáo...
* Mối liên hệ giữa Sử học và các ngành khoa học xã hội và nhân văn:
- Sử học là một môn khoa học ra đời sớm, có vị trí, vai trò quan trọng và nổi bật trong số các ngành khoa học xã hội và nhân văn.
- Sự hình thành, phát triển của các ngành khoa học xã hội và nhân văn luôn có sự kết nối và gắn liền với tri thức lịch sử. Ngược lại, sự tồn tại và phát triển của Sử học không thể biệt lập và tách rời với các ngành khoa học xã hội và nhân văn.
- Tri thức về lịch sử luôn đóng vai trò là một trong những nguồn tri thức nền tảng đối với khoa học xã hội và nhân văn ở mọi lĩnh vực.
- Sử học cung cấp những tri thức về bối cảnh, nội dung, tác động, ý nghĩa,... để làm rõ hơn lịch sử hình thành và phát triển của các ngành.
- Trong số các ngành khoa học xã hội và nhân văn, Sử học có mối liên hệ đặc biệt gần gũi với Khảo cổ học, Nhân học, Văn học, Địa lí học, Triết học,... Trong nhiều trường hợp, mối liên hệ Văn - Sử, Sử - Địa, Sử - Triết, có sự gắn kết và giao thoa không thể tách rời.
Ví dụ: Muốn nghiên cứu chính xác về nguồn gốc con người, sau khi khai quật khảo cổ về bộ xương, răng, công cụ lao động,... của người nguyên thủy. Các nhà khảo cổ học phải dựa vào tri thức lịch sử mô tả về niên đại, đời sống và sinh hoạt của người nguyên thủy.
Hay, lĩnh vực văn học muốn phân tích bài thơ Nam quốc sơn hà mà không dựa vào sự kiện lịch sử về cuộc kháng chiến chống Tống của Lý Thường Kiệt trên phòng tuyến sông Như Nguyệt năm 1077 thì sẽ thiếu tính hiện thực lịch sử, khó thuyết phục.
Hoặc, dựa vào kiến thức lịch sử về các cuộc phát kiến địa lí thế kỉ XV đã giúp cho các nhà nghiên cứu về địa lí tìm hiểu được vùng đất mới, dân tộc mới ở khu vực Mỹ - La-tinh,...
Câu 10. Hãy trình bày mối liên hệ giữa các ngành khoa học xã hội và nhân văn đối với Sử học.
Hướng dẫn trả lời
- Trong quá trình nghiên cứu lịch sử, nhà sử học thường xuyên khai thác, sử dụng tri thức của các ngành khoa học khác như khảo cổ học, địa lí học, văn học, xã hội học, tôn giáo học…
Ví dụ, cuộc Cách mạng tư sản Pháp năm 1789, với sự kiện hạ ngục Ba-xti ngày 14-7-1789, nha thơ Tổ Hữu đã viết:
“Và lớn, và bé, đàn ông, đàn bà
Tất cả chiếm, mỗi người đòi khi giới
Anh hàng thịt vung con dao sáng chói
Người lính già quắc thước múa chuôi gươm
Và anh hàng giày áo rách tươm
Anh thợ dệt đang nằm sau của xưởng
Cũng trỗi dậy uy nghi như võ tướng
Giật thanh đao, khẩu súng nhảy ra ngoài,”
Những câu thơ đó đã nói lên sức mạnh và khí thế của quần chúng quyết tâm hạ ngục Ba-xti từng là pháo đài của hoàng gia Pháp, sau chuyển thành nhà ngục giam cầm những người cách mạng. Hành động của quần chúng với nhiều thành phần đã vùng lên hạ ngục Ba-xti tượng trưng cho sự kết thúc chế độ cù và giúp quần chúng cách mạng Pháp có được động lực đánh bại chế độ quân chủ, đưa Cách mạng tư sản Pháp đến thắng lợi. Những câu thơ trên vừa có giá trị văn học, vừa giúp các nhà sử học trình bày cuộc Cách mạng tư sản Pháp sinh động hơn.
- Những thông tin của các ngành khoa học xã hội và nhân văn hỗ trợ Sử học tìm hiểu và nghiên cứu lịch sử một cách toàn diện hơn, cụ thể và chính xác hơn.
Ví dụ: Sau cuộc khởi nghĩa Lam Sơn giành được thắng lợi, năm 1428, Lê Lợi giao cho Nguyễn Trãi soạn thảo Bình Ngô đại cáo. Đây là bản Tuyên ngôn Độc lập lần thứ hai của nước ta, qua đó vạch trần tội các của kẻ thù xâm lược, đồng thời ca ngợi thắng lợi của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn và khẳng định nền độc lập của nước Đại Việt. Văn bản này vừa có giá trị đặc biệt đối với văn học, vừa giúp các nhà sử học tìm hiểu và trình bày lịch sử cuộc khởi nghĩa Lam Sơn (1418 - 1427) một cách sống động, chi tiết về thời gian, không gian, nhân vật và sự kiện.
- Mối liên hệ giữa Sử học với các ngành khoa học xã hội và nhân văn là mối liên hệ gắn bó, tương hỗ và ngày càng quan trọng trong xu thế phát triển liên ngành, đa ngành của các lĩnh vực khoa học ngày nay.
Ví dụ: Để nghiên cứu, trình bày về những trận đánh trên sông Bạch Đằng (các năm 938, 981 và 1288), nhà sử học phải khảo cứu nhiều nguồn sử liệu khác nhau, đồng thời dựa vào kết quả nghiên cứu của Khảo cổ học, Văn học, Địa lý học,... mô tả về sông Bạch Đằng như sau:
Sông Bạch Đằng còn gọi là Bạch Đằng Giang, tên Nôm là sông Rừng, là một con sông lớn thuộc hệ thống sông Thái Bình. Đây là con sông gắn liền với lịch sử chống giặc ngoại xâm của người Việt.
Sông bắt đầu từ ngã ba nơi hợp lưu giữa sông Đá Bạc và sông Giá (tại Bến Rừng), chảy theo hướng nam. Toàn bộ dòng chảy của sông là ranh giới tự nhiên giữa hai tỉnh Quảng Ninh và Hải Phòng. Cách Vịnh Hạ Long 40 km. Nằm trong hệ thống sông Thái Bình.
Sông Bạch Đằng là con đường thủy tốt nhất để đi vào Thăng Long (Hà Nội ngày nay) từ miền nam Trung Quốc, các chiến thuyền đi vào sông Kinh Thầy, sông Đuống và cuối cùng là sông Hồng đoạn chảy qua Hà Nội.
Sông Bạch Đằng nổi tiếng với 3 chiến công của dân tộc Việt Nam: Trận thủy chiến của Ngô Quyền đánh bại quân Nam Hán năm 938. Trận thủy chiến của Lê Đại Hành đánh bại quân Tống năm 981 và trận thủy chiến của Trần Quốc Tuấn đánh bại quân Nguyên 1288.
để xem đầy đủ 77 câu hỏi ôn tập hệ thống kiến thức Lịch sử 10 Các em xem và tải về ở file word dưới day:
Sửa lần cuối:
